Xét Nghiệm Đột Biến Gen và PD-L1 Trong Ung Thư Phổi: Khi Nào Cần Làm và Vì Sao Quan Trọng

XÉT NGHIỆM ĐỘT BIẾN GEN VÀ PD-L1 TRONG UNG THƯ PHỔI: CHÌA KHÓA ĐỂ MỞ RA CÁNH CỬA SỐNG

1. Tại sao cần xét nghiệm đột biến gen và PD-L1 trong ung thư phổi?

Ung thư phổi không tế bào nhỏ (Non-Small Cell Lung Cancer – NSCLC) chiếm khoảng 85% các ca ung thư phổi. Trong vài năm trở lại đây, với sự phát triển của y học chính xác (precision oncology), chúng ta đã phát hiện ra rằng phần lớn NSCLC là do một số đột biến gen đặc hiệu thúc đẩy sự phát triển khối u – còn gọi là driver mutation.

Việc phát hiện đúng driver mutation sẽ giúp bác sĩ:

• Lựa chọn đúng thuốc điều trị nhắm trúng đích (targeted therapy)
• Tránh sử dụng hóa trị hoặc miễn dịch không cần thiết
• Tăng hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ
• Kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng sống

Tương tự, PD-L1 là một chỉ dấu sinh học quan trọng cho liệu pháp miễn dịch, cho biết cơ thể có khả năng đáp ứng với thuốc như pembrolizumab hay không.

=> Tóm lại: xét nghiệm gen và PD-L1 giúp bạn không “đánh nhầm địch”, không lãng phí thời gian và không bỏ lỡ cơ hội sống!

2. Những trường hợp nào cần xét nghiệm gen và PD-L1?

Theo hướng dẫn NCCN 2025 và các khuyến cáo quốc tế khác:

• TẤT CẢ bệnh nhân NSCLC giai đoạn III (không mổ được) hoặc giai đoạn IV (di căn) đều cần xét nghiệm đột biến gen toàn diện và PD-L1.
• Bệnh nhân ung thư phổi tái phát sau điều trị cũng nên được xét nghiệm lại (re-biopsy) vì có thể xuất hiện đột biến mới.
• Trường hợp bệnh nhân có thể trạng tốt, có khả năng điều trị tiếp theo khi bệnh tiến triển cũng nên được kiểm tra kỹ để chuẩn bị hướng đi tiếp theo.

Đặc biệt, với công nghệ mới, chúng ta có thể xét nghiệm ngay từ sinh thiết đầu tiên thay vì chờ điều trị thất bại mới làm – giúp đi đúng hướng ngay từ đầu.

3. Các gen driver thường gặp trong ung thư phổi

Danh sách dưới đây là các gen đột biến thường gặp và đã có thuốc đặc trị:

• EGFR – phổ biến nhất tại Việt Nam, gặp ở khoảng 40–50% bệnh nhân NSCLC, chủ yếu là nữ, không hút thuốc.
• ALK – thường xuất hiện ở người trẻ, không hút thuốc.
• ROS1, MET, RET, BRAF, HER2, KRAS G12C, NTRK – ít gặp hơn nhưng đều có thuốc đích hiệu quả.

Mỗi loại đột biến sẽ đi kèm với một nhóm thuốc đặc hiệu. Ví dụ:

• EGFR: dùng Osimertinib, Afatinib, Erlotinib...
• ALK: dùng Alectinib, Lorlatinib...
• MET exon14 skip: dùng Capmatinib, Tepotinib...
• Exon20ins: dùng Sunvozertinib, Amivantamab...

Ngoài ra, xét nghiệm PD-L1 là yếu tố quan trọng để chỉ định liệu pháp miễn dịch (immunotherapy) – thuốc giúp cơ thể tự tiêu diệt tế bào ung thư bằng cách giải phóng hệ miễn dịch.

4. Xét nghiệm được thực hiện như thế nào?

Hiện nay có 2 hình thức xét nghiệm chính:

1. Sinh thiết mô (tissue biopsy)

• Lấy mẫu từ khối u qua nội soi, CT-guided biopsy hoặc phẫu thuật.
• Xét nghiệm được nhiều gen cùng lúc bằng NGS (giải trình tự thế hệ mới).
• Đồng thời có thể làm xét nghiệm PD-L1 trên mẫu mô nhuộm màu.

1. Sinh thiết lỏng (liquid biopsy)

• Lấy máu để tìm DNA khối u (ctDNA) trôi nổi trong máu.
• Ít xâm lấn, an toàn, thực hiện nhanh chóng.
• Phù hợp với bệnh nhân không thể lấy mẫu mô.

=> Một số trường hợp cần làm cả 2 phương pháp để tăng độ chính xác và không bỏ sót đột biến hiếm.

5. Khi nào nên xét nghiệm?

⏱ CÀNG SỚM CÀNG TỐT!

• Ngay khi chẩn đoán NSCLC giai đoạn 4: Để bác sĩ có thể lựa chọn đúng thuốc ngay từ đầu.
• Sau khi điều trị thất bại (hóa trị, miễn dịch, thuốc đích): Vì có thể xuất hiện đột biến mới → chuyển sang thuốc khác hiệu quả hơn.
• Trước khi cân nhắc dùng thuốc miễn dịch: Vì nếu có đột biến EGFR hoặc ALK → thường không đáp ứng miễn dịch → tránh lãng phí.

6. Vai trò xét nghiệm gen và PD-L1 trong thực tế điều trị

- Giúp bệnh nhân nhận được thuốc phù hợp nhất với đặc điểm sinh học của khối u.

- Giảm số lượng thuốc không cần thiết, giảm chi phí và độc tính.

- Tăng tỷ lệ sống còn:

• EGFR đột biến được điều trị đúng thuốc đích có thể sống 3–5 năm.
• ALK đột biến với thuốc trúng đích có thể sống trên 5 năm.
• PD-L1 cao (trên 50%) dùng đơn trị liệu pembrolizumab có thời gian sống vượt trội so với hóa trị.

- Giúp bác sĩ xây dựng lộ trình điều trị lâu dài và có kế hoạch điều trị kế tiếp sau kháng thuốc.

7. Một số hiểu lầm thường gặp

? "Tôi không cần xét nghiệm vì đã có chẩn đoán ung thư rồi"
=> Sai! Xét nghiệm gen không phải để chẩn đoán, mà để LỰA CHỌN ĐÚNG PHÁC ĐỒ.

? "Tôi già rồi, xét nghiệm làm gì?"
=> Nhiều bệnh nhân trên 70 tuổi vẫn dùng thuốc đích hiệu quả và dung nạp tốt hơn hóa chất.

? "Tôi từng xét nghiệm rồi, không cần làm lại"
=> Cần làm lại nếu bệnh tiến triển để tìm đột biến mới → chọn đúng thuốc kế tiếp.

8. Kết luận: Hãy xét nghiệm trước khi điều trị!

• Bạn không thể chọn loại ung thư mà mình mắc phải, nhưng bạn có thể chọn cách điều trị đúng, thông minh và trúng đích.
• Việc xét nghiệm đột biến gen và PD-L1 là bước đầu tiên, đơn giản nhưng quyết định cả hành trình điều trị ung thư phổi sau này.
• Đừng để thời gian trôi đi trong khi bạn chưa biết mình có đang dùng đúng thuốc hay không.
  Hãy hỏi bác sĩ ngay trong lần khám đầu tiên: “Tôi đã xét nghiệm gen và PD-L1 chưa?”

Tư vấn chuyên môn – Liên hệ ngay:

• ThS – BS Trần Khôi
  Bệnh viện Phổi Hà Nội
  Zalo: 0983 812 084
  Hotline: 0913 058 294
  Facebook: Bác sĩ Trần Khôi – Ung thư Phổi
  YouTube: Thạc sĩ Bác sĩ Trần Khôi – Hành trình sống cùng ung thư