Ứng dụng xét nghiệm đột biến gen lựa chọn điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ từ giai đoạn I đến IV

    Ung thư phổi là một trong những căn bệnh ung thư phổ biến và gây tử vong hàng đầu trên thế giới, trong đó ung thư phổi không tế bào nhỏ chiếm khoảng 85 phần trăm tổng số ca mắc. Những năm gần đây, nhờ sự phát triển vượt bậc của y học cá thể hóa, bác sĩ không còn điều trị ung thư theo “một công thức chung” cho tất cả mọi người. Thay vào đó, việc điều trị đã dựa trên thông tin di truyền cụ thể của từng khối u, gọi là đột biến gen driver.

    Vậy, xét nghiệm đột biến gen là gì? Tại sao lại quan trọng đến mức trở thành “chìa khóa” dẫn lối điều trị ung thư phổi? Và bệnh nhân ở từng giai đoạn bệnh có thể được hưởng lợi như thế nào từ xét nghiệm này? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Xét nghiệm đột biến gen là gì?

    Xét nghiệm đột biến gen là một phương pháp phân tích gen của tế bào ung thư nhằm phát hiện các biến đổi bất thường trong vật liệu di truyền. Những thay đổi này chính là nguyên nhân khiến tế bào phát triển mất kiểm soát, không chết theo chu trình bình thường và hình thành khối u ác tính.

    Trong ung thư phổi không tế bào nhỏ, có một số đột biến được xem là “driver” – tức là gen dẫn đường gây ung thư. Đây cũng chính là các mục tiêu mà các thuốc điều trị hiện đại hướng đến.

    Các đột biến thường gặp bao gồm:

• EGFR
• ALK
• ROS1
• BRAF
• KRAS
• MET
• RET
• NTRK
• HER2

    Mỗi bệnh nhân có thể mang một hoặc vài trong số các đột biến này. Và điều quan trọng là, từng loại đột biến sẽ phù hợp với từng loại thuốc khác nhau.

Vì sao xét nghiệm đột biến gen quan trọng?

    Việc biết được đột biến gen trong khối u giúp bác sĩ:

• Xác định đúng hướng điều trị ngay từ đầu
• Tránh dùng thuốc không hiệu quả gây tốn kém và độc hại
• Kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng sống
• Giảm nguy cơ tái phát sau điều trị triệt căn

    Xét nghiệm đột biến gen không chỉ dành cho bệnh nhân giai đoạn cuối như nhiều người lầm tưởng. Ngày nay, bệnh nhân ở bất kỳ giai đoạn nào – từ I đến IV – đều có thể được hưởng lợi từ việc phát hiện sớm đột biến gen driver.

Ứng dụng xét nghiệm đột biến gen theo từng giai đoạn

Giai đoạn I và II – Điều trị triệt căn và tiên lượng

    Ở giai đoạn sớm, ung thư phổi thường được điều trị bằng phẫu thuật. Tuy nhiên, sau mổ vẫn có nguy cơ tái phát, nhất là nếu khối u mang đặc điểm ác tính cao hoặc có đột biến gen.

    Trong trường hợp bệnh nhân mang đột biến EGFR, bác sĩ có thể chỉ định dùng thêm thuốc nhắm trúng đích như osimertinib sau mổ để tiêu diệt các tế bào còn sót lại, giúp giảm nguy cơ tái phát. Nghiên cứu ADAURA đã chứng minh việc dùng thuốc trúng đích sau mổ giúp kéo dài thời gian sống thêm không bệnh đáng kể so với nhóm không dùng thuốc bổ trợ.

    Xét nghiệm đột biến gen lúc này có ý nghĩa tiên lượng, định hướng điều trị bổ sung và xây dựng kế hoạch theo dõi sau mổ.

Giai đoạn III – Phối hợp điều trị

    Ở giai đoạn III, khối u có thể lan ra các hạch trong trung thất nhưng chưa có di căn xa. Điều trị thường là phối hợp nhiều phương pháp: hóa trị, xạ trị và đôi khi phẫu thuật.

    Tuy nhiên, việc phát hiện đột biến gen vẫn rất quan trọng. Ví dụ:

• Nếu phát hiện đột biến EGFR, có thể dùng thuốc đích sau hóa xạ trị để duy trì kiểm soát bệnh
• Nếu phát hiện đột biến ALK, bác sĩ sẽ tránh chỉ định thuốc miễn dịch vì có thể gây độc tính nặng
• Nếu bệnh nhân có đột biến hiếm như RET, MET… có thể được cân nhắc điều trị thử nghiệm

    Ngoài ra, xét nghiệm gen còn giúp đánh giá nguy cơ tái phát sau điều trị triệt căn và đưa ra chiến lược theo dõi hợp lý hơn.

Giai đoạn IV – Lựa chọn thuốc đích và thuốc miễn dịch

    Ở giai đoạn muộn, bệnh đã di căn đến các cơ quan khác. Tuy nhiên, đây cũng chính là giai đoạn mà xét nghiệm đột biến gen phát huy tối đa vai trò. Nếu phát hiện đột biến driver, bệnh nhân sẽ được chỉ định điều trị bằng thuốc nhắm trúng đích. Ví dụ:

• Đột biến EGFR → dùng osimertinib
• Tái sắp xếp ALK → dùng alectinib, lorlatinib
• Đột biến ROS1 → dùng entrectinib
• Đột biến MET → dùng tepotinib
• Đột biến RET → dùng selpercatinib
• Đột biến BRAF → dùng dabrafenib + trametinib

    Các loại thuốc này không chỉ làm khối u nhỏ lại mà còn kiểm soát tốt di căn não, di căn xương và cải thiện thời gian sống đáng kể.

    Trong trường hợp không có đột biến, bác sĩ sẽ cân nhắc dùng hóa trị hoặc thuốc miễn dịch. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có đột biến driver, dùng miễn dịch không đúng cách có thể gây hại nhiều hơn lợi. Vì vậy, xét nghiệm gen là yếu tố bắt buộc để lựa chọn phác đồ an toàn và hiệu quả.

Xét nghiệm đột biến gen được thực hiện như thế nào?

Hiện nay có hai loại mẫu được dùng để xét nghiệm đột biến gen:

1. Mẫu mô khối u
   Đây là tiêu chuẩn vàng. Bác sĩ sẽ sinh thiết u để lấy mẫu mô và gửi xét nghiệm tại các trung tâm di truyền phân tử.
2. Sinh thiết lỏng (mẫu máu)
   Khi không lấy được mô hoặc muốn theo dõi bệnh sau điều trị, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết lỏng. Đây là phương pháp xét nghiệm đột biến gen từ DNA của tế bào ung thư trôi nổi trong máu.

Các kỹ thuật hiện đại như PCR, giải trình tự gene (NGS), hoặc digital PCR được sử dụng để phát hiện chính xác đột biến. Kết quả thường có sau 5 đến 10 ngày.

Những ai nên xét nghiệm đột biến gen?

    Bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ, đặc biệt là loại tuyến (adenocarcinoma) nên được chỉ định xét nghiệm đột biến gen. Những trường hợp sau càng nên làm xét nghiệm sớm:

• Phụ nữ
• Người không hút thuốc
• Người có khối u ở ngoại vi phổi
• Bệnh nhân dưới 60 tuổi

    Tuy nhiên, bất kỳ bệnh nhân nào cũng nên được bác sĩ đánh giá và cân nhắc chỉ định xét nghiệm tùy trường hợp.

Giá xét nghiệm có cao không? Bảo hiểm có chi trả không?

    Hiện nay, xét nghiệm đột biến gen tại Việt Nam có nhiều mức giá khác nhau, từ vài triệu đến hơn 10 triệu đồng tùy loại xét nghiệm (đơn gen hay giải trình tự toàn diện). Một số bệnh viện tuyến trung ương có liên kết với các trung tâm xét nghiệm uy tín trong và ngoài nước để đảm bảo độ chính xác cao.

    Đặc biệt, trong thời gian gần đây, một số loại thuốc đích đã được Bảo hiểm Y tế hỗ trợ chi trả khi bệnh nhân có kết quả xét nghiệm gen phù hợp. Do đó, việc xét nghiệm sớm sẽ giúp bệnh nhân tiếp cận thuốc hiệu quả với chi phí hợp lý.

Lưu ý quan trọng khi làm xét nghiệm đột biến gen

• Chỉ làm xét nghiệm tại các cơ sở y tế uy tín, có chuyên môn về ung thư và di truyền
• Tránh làm xét nghiệm gen trên mẫu không phải từ ung thư (ví dụ máu toàn phần) vì có thể sai kết quả
• Luôn cần bác sĩ chuyên khoa đánh giá kết quả, tránh tự diễn giải

Kết luận

    Xét nghiệm đột biến gen driver là một bước không thể thiếu trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ hiện đại. Dù ở bất kỳ giai đoạn nào – từ I đến IV – việc phát hiện sớm đột biến giúp bác sĩ đưa ra chiến lược điều trị đúng hướng, giảm độc tính không cần thiết và mở ra cơ hội sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn cho người bệnh.

    Nếu bạn hoặc người thân đang điều trị ung thư phổi, đừng ngần ngại trao đổi với bác sĩ về việc xét nghiệm gen. Một quyết định đúng lúc có thể thay đổi cả hành trình chiến đấu với ung thư.

Thông tin tư vấn chuyên sâu:

ThS – BS Trần Khôi
Bệnh viện Phổi Hà Nội – 44 Thanh Nhàn, Hai Bà Trưng, Hà Nội
Zalo: 0983 812 084
Hotline: 0913 058 294
Facebook: Bác sĩ Trần Khôi
YouTube: Thạc sĩ Bác sĩ Trần Khôi – Chữa bệnh Ung thư Phổi