Vai trò của xét nghiệm SCC máu trong ung thư phổi: Những điều bạn cần biết

    Ung thư phổi là một trong những bệnh ung thư phổ biến nhất và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do ung thư trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, mỗi năm có hàng chục nghìn ca mắc mới và đa số được phát hiện ở giai đoạn muộn. Ngoài các phương pháp chẩn đoán như chụp X-quang, CT scan, sinh thiết, xét nghiệm máu tìm các dấu ấn khối u (tumor markers) ngày càng được sử dụng để hỗ trợ bác sĩ trong chẩn đoán, tiên lượng và theo dõi điều trị. Một trong những xét nghiệm đáng chú ý đối với ung thư phổi, đặc biệt là ung thư phổi tế bào vảy, là xét nghiệm SCC máu (Squamous Cell Carcinoma antigen).

    Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ:

• Xét nghiệm SCC máu là gì?
• Vì sao SCC máu có ý nghĩa trong ung thư phổi?
• Cách xét nghiệm được thực hiện
• Khi nào bác sĩ chỉ định xét nghiệm SCC?
• Lợi ích, hạn chế và những điều cần lưu ý
• Vai trò của SCC máu trong theo dõi điều trị và phát hiện tái phát

1. Xét nghiệm SCC máu là gì?

    SCC (Squamous Cell Carcinoma antigen) là một loại protein đặc hiệu, được sản xuất chủ yếu bởi tế bào biểu mô vảy – loại tế bào tạo nên bề mặt của nhiều cơ quan như da, miệng, cổ tử cung, và đường hô hấp. Ở người khỏe mạnh, nồng độ SCC trong máu rất thấp, gần như không phát hiện được. Khi các tế bào biểu mô vảy trở thành ung thư, chúng sẽ sản xuất SCC nhiều hơn và giải phóng vào máu.

    Điểm quan trọng:

• SCC là dấu ấn khối u đặc hiệu cho các loại ung thư có nguồn gốc từ tế bào vảy, trong đó có ung thư phổi tế bào vảy.
• Nồng độ SCC máu có thể tăng trong một số bệnh lý lành tính như viêm phổi, bệnh da, bệnh gan, nhưng mức tăng thường không cao và tạm thời.

2. Tại sao SCC máu quan trọng trong ung thư phổi?

    Ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC) là nhóm chiếm đa số, trong đó ung thư phổi tế bào vảy (Squamous Cell Carcinoma – SCC lung) thường liên quan mạnh nhất tới nồng độ SCC-Ag trong máu. Khi tế bào biểu mô vảy trở thành ung thư, chúng sẽ tăng tổng hợp và giải phóng SCC vào máu, đặc biệt khi khối u lớn hoặc có hiện tượng hoại tử tế bào. Các nghiên cứu quốc tế cho thấy:

• Tỷ lệ SCC-Ag tăng ở ung thư phổi tế bào vảy dao động từ 45%–65% tùy giai đoạn.
• Ở giai đoạn sớm, SCC-Ag có thể chỉ tăng nhẹ, nhưng khi bệnh tiến triển hoặc di căn, giá trị này thường cao hơn rõ rệt.
• Mức SCC ban đầu càng cao → gánh nặng khối u càng lớn, nguy cơ lan rộng và tiên lượng sống thấp hơn.

    Không chỉ hỗ trợ gợi ý chẩn đoán, SCC còn giúp phân biệt mô học:

• Ung thư tuyến phổi → thường SCC bình thường, CEA tăng.
• Ung thư phổi vảy → SCC tăng, CEA ít khi tăng.

    Do đó, trong thực tế lâm sàng, bác sĩ thường đo SCC song song với CYFRA 21-1 và CEA để định hướng nhanh trước khi có kết quả sinh thiết.

3. Quy trình thực hiện xét nghiệm SCC máu

• Bước 1: Bác sĩ chỉ định xét nghiệm khi nghi ngờ ung thư phổi hoặc cần theo dõi sau điều trị.
• Bước 2: Điều dưỡng lấy mẫu máu tĩnh mạch, thường từ cánh tay.
• Bước 3: Mẫu máu được đưa tới phòng xét nghiệm, sử dụng các kỹ thuật miễn dịch (như ELISA hoặc ECLIA) để đo nồng độ SCC.
• Bước 4: Kết quả thường có trong vòng 24 giờ.

Chuẩn bị trước xét nghiệm:

• Không cần nhịn ăn.
• Thông báo cho bác sĩ về các bệnh lý khác và thuốc đang dùng, vì một số tình trạng viêm, bệnh gan có thể làm tăng SCC tạm thời.

4. Khi nào cần xét nghiệm SCC máu?

Bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm SCC trong các trường hợp:

• Có khối u phổi nghi ngờ trên X-quang hoặc CT scan.
• Bệnh nhân đã được chẩn đoán ung thư phổi tế bào vảy, cần đánh giá mức độ bệnh.
• Theo dõi sau phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị để đánh giá đáp ứng.
• Kiểm tra định kỳ sau điều trị để phát hiện tái phát sớm.

5. Chỉ số SCC máu bao nhiêu là bình thường?

• Ở người khỏe mạnh: SCC < 1,5–2,0 ng/mL (tùy theo tiêu chuẩn của từng phòng xét nghiệm).
• Mức > 2,5 ng/mL thường được coi là bất thường và cần đánh giá thêm, đặc biệt nếu bệnh nhân có yếu tố nguy cơ ung thư phổi.
• Trong ung thư phổi tế bào vảy, SCC có thể tăng cao gấp nhiều lần giới hạn bình thường.

6. Ý nghĩa của kết quả xét nghiệm SCC máu

Kết quả xét nghiệm SCC không chỉ đơn thuần là “bình thường” hay “tăng” mà còn cần phân tích mức độ tăng và xu hướng thay đổi theo thời gian.

• SCC bình thường (< 2,0–2,5 ng/mL)
  → Có thể loại trừ phần nào ung thư phổi tế bào vảy giai đoạn tiến triển, nhưng không loại trừ hoàn toàn bệnh, nhất là ở giai đoạn sớm.
  → Nếu triệu chứng và hình ảnh nghi ngờ, vẫn cần chụp CT, PET-CT hoặc sinh thiết.
• SCC tăng nhẹ (2,5–5 ng/mL)
  → Có thể do ung thư phổi giai đoạn sớm hoặc do các bệnh lành tính như viêm phổi, lao, bệnh da.
  → Cần làm thêm marker khác và theo dõi lặp lại sau 2–4 tuần.
• SCC tăng vừa (5–10 ng/mL)
  → Thường gặp ở ung thư phổi vảy giai đoạn khu trú hoặc bắt đầu di căn.
  → Mức này có thể giảm rõ sau mổ hoặc hóa trị nếu điều trị hiệu quả.
• SCC tăng cao (> 10 ng/mL)
  → Thường liên quan ung thư phổi vảy giai đoạn di căn hoặc khối u lớn, hoại tử nhiều.
  → Mức SCC rất cao và không giảm sau điều trị → gợi ý kháng thuốc hoặc tiến triển bệnh.

Quan trọng: Không chỉ giá trị tại một thời điểm, mà biểu đồ diễn biến SCC theo thời gian mới phản ánh chính xác tình trạng bệnh.

7. Vai trò của SCC máu trong từng giai đoạn ung thư phổi

7.1. Giai đoạn sớm (I–IIIA) sau phẫu thuật triệt căn

• Trước mổ: SCC thường tăng nếu là ung thư phổi vảy.
• Ngay sau mổ: Nếu khối u được loại bỏ hoàn toàn, SCC thường giảm nhanh về mức bình thường trong vòng 2–6 tuần.
• Giá trị tiên lượng: Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân có mức SCC giảm ≥ 50–77% sau mổ thường có tiên lượng sống tốt hơn.
• Phát hiện tái phát: SCC có thể tăng trở lại trước khi thấy tổn thương trên CT từ 2–6 tháng.
• Ứng dụng thực tế: Bác sĩ có thể hẹn xét nghiệm SCC mỗi 3 tháng trong 2 năm đầu để phát hiện sớm tái phát ở bệnh nhân có SCC tăng trước mổ.

7.2. Giai đoạn tiến xa và di căn (IIIB–IV)

• Khi chẩn đoán: SCC thường cao, phản ánh gánh nặng u và mức độ lan rộng.
• Theo dõi điều trị:
• Giảm ≥ 30–50% SCC sau 1–2 chu kỳ hóa trị hoặc điều trị nhắm trúng đích → gợi ý đáp ứng tốt.
• SCC ổn định hoặc tăng → cần xem xét đổi phác đồ.
• Tiên lượng: SCC rất cao trước điều trị thường liên quan thời gian sống ngắn hơn và nguy cơ kháng thuốc cao hơn.
• Giá trị bổ sung: Khi kết hợp SCC với CYFRA 21-1, độ chính xác trong theo dõi tiến triển bệnh ở ung thư phổi vảy có thể tăng thêm 10–15%.

8. Lợi ích và hạn chế của xét nghiệm SCC máu

Lợi ích:

• Đơn giản, nhanh chóng, ít xâm lấn.
• Giúp bác sĩ theo dõi hiệu quả điều trị và phát hiện sớm tái phát.
• Chi phí hợp lý, có thể thực hiện nhiều lần.

Hạn chế:

• Không đủ độ nhạy để sàng lọc ung thư phổi trong cộng đồng.
• Có thể tăng giả do bệnh lành tính (viêm phổi, bệnh da, bệnh gan).
• Không thay thế được các phương pháp chẩn đoán hình ảnh và sinh thiết.

9. Lời khuyên cho bệnh nhân

• Nếu đang điều trị ung thư phổi tế bào vảy và SCC ban đầu tăng cao, hãy thực hiện xét nghiệm định kỳ theo lịch hẹn.
• Không nên quá lo lắng nếu SCC tăng nhẹ; bác sĩ sẽ đánh giá thêm bằng các xét nghiệm khác.
• SCC chỉ là một phần trong quá trình theo dõi; quan trọng là tuân thủ đầy đủ phác đồ điều trị.

10. Kết luận

Xét nghiệm SCC máu là một công cụ hữu ích trong quản lý ung thư phổi, đặc biệt là ung thư phổi tế bào vảy. Dù không thay thế được các phương pháp chẩn đoán chính, SCC giúp bác sĩ:

• Hỗ trợ xác định loại mô bệnh học
• Đánh giá mức độ bệnh
• Theo dõi hiệu quả điều trị
• Phát hiện tái phát sớm

Việc hiểu rõ vai trò và hạn chế của xét nghiệm này sẽ giúp người bệnh phối hợp tốt hơn với bác sĩ, tối ưu hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Hỏi – Đáp về xét nghiệm SCC máu trong ung thư phổi

1. Xét nghiệm SCC máu là gì?
   Xét nghiệm SCC máu đo nồng độ kháng nguyên Squamous Cell Carcinoma trong máu – một loại protein do tế bào biểu mô vảy tiết ra. SCC tăng thường gặp ở ung thư phổi tế bào vảy và một số ung thư khác.
2. SCC máu bao nhiêu là bình thường?
   Thông thường, SCC < 2,0–2,5 ng/mL được coi là bình thường (tùy theo phòng xét nghiệm). Giá trị cao hơn cần được đánh giá thêm, đặc biệt nếu bệnh nhân có nguy cơ ung thư phổi.
3. SCC máu tăng có chắc chắn là ung thư phổi không?
   Không. SCC máu có thể tăng nhẹ trong các bệnh lành tính như viêm phổi, lao, bệnh gan, bệnh da. Chỉ khi kết hợp SCC với hình ảnh và sinh thiết mới chẩn đoán chính xác được.
4. Xét nghiệm SCC máu có phát hiện sớm ung thư phổi không?
   SCC máu không đủ nhạy để tầm soát ung thư phổi sớm ở cộng đồng, nhưng có thể hỗ trợ phát hiện bệnh ở người đã có triệu chứng hoặc tổn thương nghi ngờ trên phim chụp.
5. SCC máu có tác dụng gì sau khi điều trị ung thư phổi?
   Sau phẫu thuật hoặc hóa trị, nếu SCC giảm mạnh, đó là dấu hiệu điều trị hiệu quả. Ngược lại, nếu SCC tăng trở lại, bác sĩ sẽ nghi ngờ bệnh tái phát hoặc tiến triển.
6. Bao lâu nên làm xét nghiệm SCC máu một lần?
   Tần suất xét nghiệm tùy từng bệnh nhân. Với người đang điều trị hoặc có SCC tăng trước đó, bác sĩ thường chỉ định mỗi 1–3 tháng/lần để theo dõi đáp ứng và phát hiện tái phát.
7. Xét nghiệm SCC máu có thay thế được chụp CT hoặc sinh thiết không?
   Không. SCC chỉ là công cụ hỗ trợ. Chẩn đoán ung thư phổi vẫn cần dựa vào hình ảnh (X-quang, CT, PET-CT) và mô bệnh học từ sinh thiết.
8. Chi phí xét nghiệm SCC máu là bao nhiêu?
   Tại Việt Nam, giá xét nghiệm SCC thường dao động từ 200.000 – 500.000 VNĐ tùy bệnh viện và kỹ thuật sử dụng.

    "Hãy đến gặp Bác sĩ Trần Khôi – chuyên khoa ung thư, để thực hiện xét nghiệm CEA và CYFRA 21-1 máu, giúp theo dõi chính xác tình trạng ung thư phổi đang nặng hơn hay thuyên giảm, từ đó lựa chọn phương pháp điều trị tối ưu nhất cho bạn."

Cần tư vấn chuyên sâu về các thuốc điều trị ung thư phổi:
- ThS – BS Trần Khôi
- Bệnh viện Phổi Hà Nội – 44 Thanh Nhàn, Hai Bà Trưng
- Zalo: 0983 812 084 – Hotline: 0913 058 294
- Facebook: Bác sĩ Trần Khôi
- Kênh YouTube: Thạc sĩ Bác sĩ Trần Khôi – Chữa bệnh ung thư phổi